در اوایل ماه سپتامبر 2015، بلاگرهای ایرانی و فعالان عرصه تکنولوژی متوجه عدم حضور آرش زاد، بلاگر برجسته تکنولوژی در فضای مجازی شدند. در فاصله کوتاهی و از طریق اعضای خانواده و دوستان وی مشخص شد که آرش زاد از اواخر ماه ژوئیه تحت بازداشت واحد اطلاعات سپاه پاسداران بوده است.

Was wondering why @arashzd has not tweeted for more than a month. Just found out that he is arrested :( No reason given #Iran #filternet yet

— jadi (@jadi) September 5, 2015

به این فکر می‌کردم که چرا آرش زاد به مدت بیش از یک ماه هیچ توئیتی پست نکرده است. الان فهمیدم که بازداشت شده. هنوز دلیلی برای این بازداشت اعلام نشده.

اخبار مربوط به زندانی‌بودن آرش زاد، ایمیل‌های فیشینگ ارسال‌شده از اکانت او به تعداد زیادی از افراد موجود در لیست ایمیلش در ماه اوت را توجیه می‌کند. ایمیل‌هایی که حالا مشخص شده در زمان بازداشت وی ارسال شده‌اند. نریمان قریب، محقق اینترنت، یکی از این ایمیل‌ها را در تاریخ دوم ماه اوت دریافت کرده است. هرچند در آن زمان از تقلبی بودن آن آگاهی نداشته است. اگرچه نمی‌توان در این زمینه اطمینان داشت اما احتمالاً این حملات از جانب اطلاعات سپاه صورت گرفته است.

زمانی که آرش زاد دستگیر شد، برای من و خیلی ها از ایمیلش شروع کردن فیشینگ فرستادن. یکجا آقایان شروع کردن صحبت کردن با من بجای آرش ۱۳

— Nariman Gharib (@ListenToUs) September 5, 2015

At the time of his incarceration, a lot of people noticed phishing attempts from his email. A lot of folks started asking me instead of Arash. 1/2

همچین متنی و صحبتی برای خیلی ها رفت و یکی از تنها کسانی که موفق شدن فیشینگ بفرستند من بودم ۲۳ pic.twitter.com/FD50mbaIHx

— Nariman Gharib (@ListenToUs) September 5, 2015

At the time these conversations and texts were sent for many, one of the only ones who successfully received a phishing attempt was me. 2/2

آرش زاد کیست؟

نام آرش زاد با بلاگینگ و استارت‌آپ (مشاغل نوپا) در ایران گره خورده و به عنوان یکی از پیشتازان عرصه تکنولوژی و کارآفرینی مطرح است. او اولین بار با وبلاگش تحت عنوان Weblogina مطرح شد که در آن در مورد تکنولوژی، فرهنگ آی‌تی در ایران و مشاغل تازه‌تاسیس مطلب می‌‌نوشت.

زاد، پس از آن استارت‌آپ Zig Zag Labs را تاسیس کرد که پروژه Ladybug را در راستای تشویق زنان ایرانی به ورود به عرصه تکنولوژی و کارآفرینی ارائه کرد. Zig Zag Labs جایزه Millenium Development Goal سازمان ملل در زمینه ارتقای قدرت زنان را از آن خود کرد.

این کمپانی بعدا با هدف برخوردار شدن از فواید “سهولت تجارت جهانی” از تهران به استانبول منتقل شد. علاوه بر اینها، زاد یکی از اعضای هسته‌ای مدیران داوطلب توئیتر در بخش ترجمه فارسی بود.

حالا چی شد که اینطوری یک کسی که کار استارتاپ می‌کرد، وبلاگ نویس بود و کلا به خیلی ها درفضای مجازی فارسی کمک کرد رو برداشتن گرفتن! الله واعلم

— Nariman Gharib (@ListenToUs) September 5, 2015

Why is it that someone whose work has been crucial to start-up work, blogging, and in general has been very helpful towards many within Persian-speaking cyberspace is now under arrest?! Only god knows.

فعالیت‌های زاد از سوی ایرانیان داخل و خارج کشور با استقبال زیادی روبرو شد. به خصوص که وی تلاش می‌کرد تا به افراد فعال در این عرصه کمک کند. او تلاش می‌کرد از سیاست دور بماند و در راستای سیاست‌های اقتصادی مورد تایید همه بخش‌های حکومت در زمینه توسعه اقتصادی فعالیت کند.

در ماه سپتامبر سال 2012، شبکه آموزش صدا و سیمای ایران در برنامه‌ای تحت عنوان برخط با او مصاحبه‌ای ترتیب داد. او در این مصاحبه در مورد محتوای وبلاگش و علاقه‌اش به وبلاگنویسی در زمینه فرهنگ آی‌تی در ایران سخن گفت. پیش از دستگیری، زاد در تدارک افتتاح پروژه جدیدش بود که در راستای آموزش ایرانیان پا به سن گذاشته در جهت استفاده از ابزارهای ارتباطی امن فعالیت می‌کرد. یکی از آخرین مطالبی که پیش از دستگیری در اکانت توئیترش منتشر شده در مورد بازگشتش به استانبول برای آغاز به کار این پروژه است.

در حالی الآن شکوهمندانه به تهران برگشتم که شب باید برگردم مملکت خودمون و از ظهر ماراتن آخرین قرارها شروع می‌شه. تُف تو محدودیت زمان

— Arash Zad (@arashzd) July 30, 2015

Although I have gloriously returned to Tehran I have to leave for my own country tonight and from noon tomorrow I will begin marathon work on my latest project. Damn the time limitation.

دستگیری در بحبوحه سختگیری‌های بیشتر در زمینه قوانین کنترل اینترنت

جزئیات دستگیری زاد همچنان شفاف نیست. اما تا کنون توسط چندین سازمان حقوق بشری به عنوان بازداشت خودسرانه تشخیص داده شده است. خانواده و نزدیکان وی نیز از ترس ایجاد اشکال در آزادی وی، تمایلی به اظهار نظر عمومی از خود نشان نمی‌دهند. البته تعدادی از دوستانش به صورت ناشناس اظهار نظر کرده‌اند. اما حالا که ماجرا توسط وبسایت ایران وایر، گزارشگران بدون مرز و اصل 19عمومی شده نیز خانواده او همچنان سکوت اختیار کرده‌اند.

این بازداشت در میانه فشارهای شدید در راستای افزایش سختگیری در قوانین کنترل اینترنت در ایران صورت می‌گیرد. درحالیکه دولت حسن روحانی از آزادی اینترنت و توسعه آی‌تی دفاع می‌کند، به نظر می‌رسد قدرت سمت مقابل یعنی آیت‌الله خامنه‌ای و نیروهای تندرو مثل سپاه تاثیر بیشتری بر جا گذاشته است.

آقای روحانی در پاسخ به سوال مجری برنامه 60 دقیقه تلوزیون آمریکا در مورد دستاوردهای دولتش اینچنین توضیح داده است:

من فکر می‌کنم در طی دو سالی که رئیس جمهور بوده‌ام، اگرچه نه به صورت صد در صد، اما موفق بودم. رابطه ما با سایر کشورها ارتقا یافته است. آزادی بیشتری در دانشگاه‌ها، مناظره‌های زنده و همچنین برای مطبوعات در مقایسه با گذشته ایجاد شده است.

این دستگیری، در کنار سایر بازداشت‌های پرشمار بلاگرها و کاربران شبکه‌های اجتماعی، که به علت ابراز عقایشان و طی یک سال گذشته صورت گرفته است، آزادی بیان آنلاین در ایران را به چالش کشیده است.این اولین باری نیست که یک متخصص تکنولوژی و وبلاگ‌نویس بدون دیدگاه و وابستگی سیاسی خاص تحت بازپرسی قرار می‌گیرد. در سال 2013 نیز بلاگرهای تکنولوژی که در وبسایت نارنجی فعالیت می‌کردند به صورت مشابه و به شکلی خودسرانه بازداشت شدند. موضوعی که به ارتباط این افراد با سازمان‌های غربی نسبت داده شد.

پست‌های تایملاین آرش قبل و بعد از دستگیری:

20 ژوئیه

اولین روز آرش در تهران

به قول شاعر: دارم می‌رم به تهران، دارم می‌رم به تهران https://t.co/flnyN46mu0

— Arash Zad (@arashzd) July 20, 2015

Like the poet said: I am going to Tehran, I am going to Tehran.

پول ایرانی توی این کیف پولم جا نمی‌شه. غرب اینطوری برای جوانان ما برنامه‌ریزی کرده یعنی — Arash Zad (@arashzd) July 20, 2015

Iranian money doesn't fit in my wallet. I mean, the West has made its plans for our youth like this.

21 ژوئیه

زاد در مورد جلسه‌ای توئیت می‌کند که یکی از دوستان ثروتمندش برای رفتن به آن جلسه اتومبیلی را برای بردنش فرستاده است. او در مورد زندگی در ایران فکر می‌کند و خاطرنشان می‌شود تنها در صورتی در ایران می‌توانی خوب زندگی کنی که درآمدت به دلار باشد.

زنگ زدم به یکی از دوستام که ۱۳ ساله ندیدیم همو. یه ماشین فرستاده دنبالم ولی نمیدونم کجا میره. راننده هم میگه گفتن نگم. بابا خیلی خارجی شدیدا

— Arash Zad (@arashzd) July 21, 2015

I called a friend that I haven't seen in 13 years. They sent a car for me but I have no idea where the car will take me, and the driver tells me he was told not to tell me.

اگر اینقدر همه چی عوض شده من برگردم ایران کلا. لابد درآمدتونم به دلاره — Arash Zad (@arashzd) July 21, 2015

If things have changed like this then I should move back to Iran. Although, your income must be in dollars too.

24 ژوئیه

اندازه یک سال جلسه رفتم تو این چهار روز

— Arash Zad (@arashzd) July 23, 2015

I've been going around at the rate of one year within these four years.

27 ژوئیه

زاد در حساب توئیترش از مطالب مربوط به ساختن وبسایت و سیاست‌های مربوط به توافق هسته‌ای ایران و آمریکا می‌نویسد.

The ABCs of Landing Pages http://t.co/WeVxKX5Ab3 pic.twitter.com/wJRXJdJjxY — Arash Zad (@arashzd) July 27, 2015

Inside the #irandeal http://t.co/UDf30T3hdg pic.twitter.com/A1jCwQArPE

— Arash Zad (@arashzd) July 27, 2015

28 ژوئیه

از سفرش به ماسوله در شمال ایران می‌گوید:

باید برید ماسوله از نزدیک ببینید چقدر خوبه @ Masuleh, Gilan, Iran https://t.co/lN5fOsmiMb — Arash Zad (@arashzd) July 28, 2015

You have to go to the Masuleh to see it from up close how great it is.

31 ژوئیه

آخرین فعالیت آنلاین آرش زاد مربوط به این روز است. آنجا که خبر می‌دهد از پروازش به استانبول به علت صف طولانی مسافران در فرودگاه امام خمینی جا مانده است. بر اساس گزارش‌ها او هنگام اقدام به سوار شدن به هواپیمای تهران استانبول بازداشت شده است.

دیشب از پروازم جا موندم. نکته جالب این بود که ساعت ۳ شب صف جلوی فرودگاه امام از در بیرون زده بود — Arash Zad (@arashzd) July 31, 2015

I missed my flight last night. The interesting part in this was that at 3am there was line in front of Imam [Khomeini] airport that started from outside the entrance.

@21aban خیلی داغونه. کاملا مشخصه مثل مملکت به کمک یه نیروی ماورایی سر پا مونده

— Arash Zad (@arashzd) July 31, 2015

@21aban It is awful [Imam Airport]. Like the country, it is operating off of a supernatural force.

12 اوت

افرادی که در لیست تماس‌های او قرار داشتند ایمیل‌های فیشینگ از اکانت او در روز دوم اوت دریافت کردند. از آنجا که او در این تاریخ در بازداشت به سر می‌برده بسیاری بر این باورند که این حملات از جانب اطلاعات سپاه صورت گرفته است. نریمان قریب محقق اینترنت می‌گوید:

همچین متنی و صحبتی برای خیلی ها رفت و یکی از تنها کسانی که موفق شدن فیشینگ بفرستند من بودم ۲۳ pic.twitter.com/FD50mbaIHx

— Nariman Gharib (@ListenToUs) September 5, 2015

At the time of these conversations and texts were sent for many, one of the only ones who successfully received a phishing attempt was me. 2/2

22 سپتامبر

بر اساس تست انجام شده توسط صداهای جهانی و گزارش RSF، بلاگ آرش آزاد در ایران قابل دسترس نیست.

قدرت گرفتن دوباره جو ترس و خودسانسوری

این بازداشت تاکیدی دوباره است بر اتفاقات پیشبینی نشده‌ای که فعالان عرصه آنلاین در ایران با آن روبرو هستند. همانگونه که این توئیتها نشان می‌دهند، زاد هرگز ترسی از این نداشته که کارش او را در زمره مخالفان حکومت ایران قرار دهد. چون فعالیتش غیر سیاسی بود و به نظر می‌رسید مورد تایید حکومت ایران است.

البته کاملا آشکار است که حاکمان ایران از جمله سپاه پاسداران، تهدیدها را بر اساس خط قرمزهای خود که برای “ناقضان” ناشناخته است و بسته به شرایط جاری سیاسی دارد تعبیر و تفسیر می‌کنند.

توافق هسته‌ای امیدهای زیادی را در میان ایرانیان در راستای توسعه اقتصادی و آزادی‌های آنلاین زنده کرده است. اما مواردی مثل دستگیری آرش زاد برخلاف این خوشبینی هستند. همانند بسیاری از قوانین در ایران، دستگیری فردی مثل زاد، منجر به افزایش هراس و خودسانسوری در میان فعالان فضای مجازی خواهد شد.